Λόγω Φωτός: το ίχνος της Αίγινας

Εγκαίνια της Δημοτικής Πινακοθήκης Αίγινας &
Εγκαίνια της εναρκτήριας εικαστικής έκθεσης με τίτλο
«Λόγω Φωτός: το ίχνος της Αίγινας»
Εγκαίνια Δημοτικής Πινακοθήκης: Κυριακή 17 Σεπτεμβρίου 2023
Διάρκεια περιοδικής έκθεσης: έως και την Κυριακή 29 Οκτωβρίου 2023
Ξενάγηση στην Δημοτική Πινακοθήκη και την περιοδική έκθεση:
Κυριακή 1 Οκτωβρίου 2023 στις 11.00
Διοργάνωση: Δήμος Αίγινας, ΚΕΔΑ
Επιμέλεια: Ίρις Κρητικού
Συντονισμός: Νίκος Πτερούδης
Σχεδιασμός ταυτότητας: Φωτεινή Κάτσα
Αρχιτεκτονικός σχεδιασμός: Νίκος Μίχος-Αρχιτεκτονοφιλία
Ασφάλειες έργων: Karavias Undewriting Agency
Μεταφορές έργων: Νίκος Παπαγιάννης

Την Κυριακή 1 Οκτωβρίου 2023 στις 11.00, θα πραγματοποιηθεί η πρώτη ανοιχτή ξενάγηση στην εναρκτήρια περιοδική έκθεση της νεοσύστατης Δημοτικής Πινακοθήκης Αίγινας από την επιμελήτρια της έκθεσης αρχαιολόγο και ιστορικό της τέχνης Ίριδα Κρητικού.

Τα εγκαίνια της Δημοτικής Πινακοθήκης πραγματοποιήθηκαν την Κυριακή 17 Σεπτεμβρίου 2023 στις 12.00 σε κλίμα αληθινής συγκίνησης και με την παρουσία πλήθους κατοίκων και φίλων του νησιού. Στο πλαίσιο της έναρξης λειτουργίας της Πινακοθήκης, πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια της έκθεσης «Λόγω φωτός: το ίχνος της Αίγινας», τιμώντας σημαντικούς μη εν ζωή εικαστικούς, που γεννήθηκαν και εργάστηκαν στο νησί ή επέλεξαν την Αίγινα ως τόπο κατοικίας και δημιουργίας τους.

Με την επίγνωση της ζώσας και συναρπαστικής εικαστικής κληρονομιάς του νησιού, που του προσδίδει μια ακόμη μοναδικότητα, καθώς τόσα «ιερά τέρατα» της νεότερης ελληνικής ζωγραφικής και γλυπτικής επέλεξαν την Αίγινα ως τόπο διαμονής και δημιουργίας τους,  μια διακαής επιθυμία αλλά και ανάγκη πολλών ετών προχώρησε στην τελική της ευθεία.

Στο πλαίσιο των εγκαινίων χαιρετισμό απηύθυναν ο Δήμαρχος Αίγινας Γιάννης Ζορμπάς, ο Πρόεδρος της ΚΕΔΑ Νίκος Πτερούδης, ο Παναγής Βουρλούμης, τ. Πρόεδρος του ΟΤΕ, χάρη στην πρωτοβουλία του οποίου αποδόθηκε στον Δήμο Αίγινας η χρήση του κτηρίου και ο Νίκος Βαλής, Πρόεδρος του Ιδρύματος Κώστα Ανδρέου, ενώ η αρχαιολόγος και ιστορικός τέχνης Ίρις Κρητικού, παρουσίασε αναλυτικά το σκεπτικό του νέου χώρου και το επιμελητικό αφήγημα της εναρκτήριας έκθεσης. Στα εγκαίνια της Πινακοθήκης εξάλλου, ιδιαίτερα  συγκινητική υπήρξε η παρουσία και πολλών ακόμη μελών των οικογενειών των εκπροσωπούμενων εικαστικών.

Η Δημοτική Πινακοθήκη της Αίγινας, έχοντας βρει στέγη σε ισόγειο ενιαίο χώρο (πρώην κτήριο ΟΤΕ, σε εύκολα προσβάσιμο σημείο της πόλης, κοντά στον διατηρητέο Πύργο Μαρκέλλου), που ανακαινίστηκε λιτά αλλά εξαιρετικά λειτουργικά με αποκλειστικό στόχο την εκθεσιακή χρήση, προσβάσιμη με ελεύθερη είσοδο στους πολίτες αλλά και τους πυκνούς επισκέπτες του νησιού, ξεκινά τη λειτουργία της με στόχο την σταδιακή απόκτηση μιας ικανής μόνιμης συλλογής που συμβολικά θα εκπροσωπεί τη σημαίνουσα εικαστική ιστορία  του νησιού. Στον ίδιο χώρο, θα φιλοξενούνται σημαντικές περιοδικές εκθέσεις συμβατές με το περιεχόμενο και τη λειτουργία του, ενώ τα εκπαιδευτικά προγράμματα και οι τακτές ξεναγήσεις για παιδιά και ενήλικες, που θα διενεργούνται καθόλη τη διάρκεια του χρόνου, αποτελούν επίσης σημαντική προτεραιότητα.

Η έναρξη λειτουργίας της Δημοτικής Πινακοθήκης, σηματοδοτείται από τα εγκαίνια της πρώτης περιοδικής έκθεσης, που με τίτλο «Λόγω φωτός: το ίχνος της Αίγινας», που σε επιμέλεια της Ίριδος Κρητικού προσδιορίζει κατά κάποιον τόπο την επιθυμητή συνέχεια,  αναπόσπαστο μέρος της οποίας θα είναι και η απόκτηση και παρουσίαση έργων των παρουσιαζόμενων δημιουργών.

Στην εναρκτήρια αυτή έκθεση, παρουσιάζονται αποκλειστικά έργα δημιουργών που δεν βρίσκονται πλέον στη ζωή, με την ελπίδα η παρουσία αυτή των έργων τους να αποτελέσει έναν ελάχιστο φόρο τιμής στον ζωντανό και οργανικό ίσκιο τους. Στον βίο τους, που συνδέθηκε με την Αίγινα του φωτός και της απέριττης γραμμής. Την Αίγινα του διαχρονικού μύθου, την Αίγινα της ώχρας, του γαλανού και του χοντροκόκκινου.

Η έκθεση πραγματοποιείται με την πολύτιμη και γενναιόδωρη συμβολή των οικογενειών των παρουσιαζόμενων δημιουργών, καθώς και φίλων συλλεκτών του έργου τους. Η προσφορά όλων τους, στον βραχύ δεδομένο χρόνο του παρόντος εγχειρήματος, στάθηκε  ανεκτίμητη.

Στην έκθεση συμμετέχουν με έργα τους:
Κώστας Ανδρέου, Σπύρος Βασιλείου, Ειρήνη Βουρλούμη, Ανδρέας Βουρλούμης, Νεκτάριος Γκαρής, Πέρης Ιερεμιάδης, Σταύρος Ιωάννου, Τάκης Καλμούχος, Φραγκίσκος Κάππος, Στέλλα Κάππου, Ελένη Κάτσα, Πέτρος Κάτσας, Χρήστος Καπράλος, David Kennedy,  Κυριάκος Κρόκος, Ιάσων Μολφέσης, Γιάννης Μόραλης, Νίκος Νικολάου, Γιάννης Παππάς, Δημήτρης Πικιώνης, Ίων Πικιώνης, Μαρία Πωπ, Παύλος Σάμιος, Γιάννης Σανταντόνιο, Γιώργος Σκλάβαινας, Παναγιώτης Σκλάβαινας, Εριέττα Φλώρου, Ηλέκτρα Χαλκούση,  Δημήτρης Χατζίνας.

ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ ΑΙΓΙΝΑΣ
Κτήριο ΟΤΕ
Παλαιάς Χώρας 6, Αίγινα
Περιοδική εναρκτήρια έκθεση: «Λόγω φωτός: το ίχνος της Αίγινας»
Διάρκεια έκθεσης: 17 Σεπτεμβρίου-29 Οκτωβρίου 2023
Διοργάνωση: Δήμος Αίγινας, Κ.Ε.Δ.Α.
Επιμέλεια έκθεσης: Ίρις Κρητικού
Συντονισμός: Νίκος Πτερούδης
Σχεδιασμός ταυτότητας &γραφιστικά: Φωτεινή Κάτσα
Αρχιτεκτονικός σχεδιασμός Δημοτικής Πινακοθήκης: Νίκος Μίχος-Αρχιτεκτονοφιλία
Ασφάλιση έργων: KARAVIAS Underwriting Agency
Μεταφορά έργων: Νίκος Παπαγιάννης

Ημέρες ώρες λειτουργίας: Τετάρτη έως Κυριακή, 11:00 – 13:00 & 19:00 – 21:00
Για επισκέψεις σχολείων, συλλόγων, οργανωμένων ομάδων ατόμων, παρακαλούμε όπως επικοινωνήσετε με τα γραφεία της Κ.Ε.Δ.Α. στο τηλέφωνο 22970 22067, ημέρες και ώρες γραφείου.

Την Κυριακή 1η Οκτωβρίου 2023 στις 11.00 θα πραγματοποιηθεί η πρώτη ξενάγηση από την επιμελήτρια της έκθεσης αρχαιολόγο και ιστορικό τέχνης Ίριδα Κρητικού. Η συμμετοχή είναι ελεύθερη με απαραίτητη δήλωση συμμετοχής στην ΚΕΔΑ.

Λόγω Φωτός: το ίχνος της Αίγινας

«Τραβώντας ο ένας τον άλλονε ήρθανε στην Αίγινα και περάσανε ένα ή περισσότερα καλοκαίρια ο Πικρός, ο Γιώργος ο Πολίτης, η Λιλή Ιακωβίδη, ο γερο-Φωτιάδης. Μερικοί χτίσανε ή αγοράσανε δικές τους βίλες και δεν εννοούνε να το κουνήσουνε από δω: ο Πωπ, το ζεύγος Περσάκη, ο Καζαντζάκης. Και μια χρονιά ανεβήκαν και κουρνιάσανε σαν κιρκινέζια απάνου στο βουνό της Παλιοχώρας μέσα στα χαλάσματα μιας ερημοκκλησιάς ο ζωγράφος ο Βασιλείου με τη μποέμικη φτωχοπαρέα του: το Μαρτζουβάνωφ και τον Παπαλουκά. Έρημοι εκεί απάνου ζωγραφίζανε από το πρωί ως το βράδυ τις ατέλειωτες ποικιλίες του τοπίου. Κι είχαν εμέσα σε μια καλαθένια βαλίτσα λίγα ξεροκόμματα ψωμιού, δυο τρεις τσίρους, μερικά σκόρδα κι ένα κομμάτι ασβεστοποιημένο τυρί· και κρεμασμένην από ένα καρφί του τοίχου μιαν κιθάρα. Κι από κει ψηλά κατεβαίνανε κι ανεβαίνανε μιάμιση ώρα ανηφοροκατήφορο για να κουβαλήσουνε νερό μέσα στη στάμνα τους από κάποιο πηγάδι πέρα στ’ αμπέλια. Καμιά φορά ερχόντανε και τους βρίσκανε άλλοι μποέμηδες συνάδερφοι: ο Ρέντζος, ο Πολυκαντριώτης, ο Κόκκινος, μαζί με μερικές συμμαθήτριες της Σχολής Καλών Τεχνών και τότες παίρνανε την κιθάρα, την αισθηματική τους καρδιά και τις καλές φωνές τους και κατεβαίνανε στην πόλη. Περασμένα μεσάνυχτα παρελαύνανε σε μια μακρινή γραμμή μπροστά σ’ όλην την προκυμαία ίσαμε το «Κόρτε» τραγουδώντας παθητικά με τ’ ακομπανιαμέντο της κιθάρας, ενώ ο κόσμος, που τους έβλεπε, έλεγε: «Να! οι… αβράκωτοι!» -γιατί φορούσανε κοντά πανταλόνια από χακί πάνου από το γόνατο, σα Σκωτσέζοι». *

Κώστας Βάρναλης «Στην Αίγινα», 1921

Το τοπίο της Αίγινας, τόσο κοντινό και ταυτόχρονα τόσο μακρινό από εκείνο της Αθήνας, διασώζει ως σήμερα, παρά τις πολυάριθμες οικιστικές επεμβάσεις στις οποίες εξακολουθεί να υπόκειται, μια ιδιαίτερη φυσιογνωμία, μια αναλλοίωτη σχεδόν αύρα. Την ίδια εκείνη που το καθιέρωσε ως προσφιλή προορισμό και θερινή ή και μοναδική κατοικία -αλλά και ως θεματικό πεδίο για την εικαστική δημιουργία αναπάντεχα μεγάλου αριθμού γλυπτών και ζωγράφων. Από τον Ουμβέρτο Αργυρό, τον Στέφανο Λάντσα, τον Σπύρο Παπαλουκά, τον Αλεξάντερ Μπαρκώφ, τον Φώτη Κόντογλου, τον Γεράσιμο Στέρη και τον Πολύκλειτο Ρέγκο, τον Τζούλιο Καΐμη και τον Klaus Vrieslander, ως τον Σπύρο Βασιλείου, τον Γιάννη Τσαρούχη και τον Τάκη Καλμούχο, την Ηλέκτρα Χαλκούση, τον Χρήστο Καπράλο και τον Γιάννη Παππά, τον Γιάννη Μόραλη, τον Νίκο Νικολάου, τον Κώστα Ανδρέου και τον Ανδρέα Βουρλούμη, τον Γιώργο Μανουσάκη, τον Ανδρέα Φωκά και τη Μαρία Πωπ, τον Πέρη Ιερεμιάδη, τον Ιάσονα Μολφέση, τον Σταύρο Ιωάννου, τον Γιάννη Σανταντόνιο, τον Ίωνα Πικιώνη, τον Παύλο Σάμιο και την Ειρήνη Βουρλούμη, ή ακόμη, τους σημαντικούς αρχιτέκτονες Δημήτρη Πικιώνη και Κυριάκο Κρόκο, πολλοί υπήρξαν οι δημιουργοί που επισκέφθηκαν ή εγκαταστάθηκαν κατά περιόδους στο νησί, καθιστώντας το θερινό καταφύγιο και δεύτερο τόπο τους και συναναστρεφόμενοι εκεί σημαντικούς ανθρώπους των Γραμμάτων μας όπως ο Άγγελος Σικελιανός και ο Γιώργος Σεφέρης, ο Νίκος Καζαντζάκης και η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ. Ψηλαφίζοντας, σαν την τελευταία, την «Αιωνιότητα του χωραφιού, το μαγκάνι που γύριζε στον άπειρο χρόνο», χαράζοντας «προσχέδια για ένα σπίτι, έναν τοίχο, μια κάτοψη», ζωγραφίζοντας «ουρανούς που τους διαπερνάνε χρώματα τρυφερά και ονειρικά».

Ο συνειδητός επισκέπτης της Αίγινας, προσπερνώντας γοργά το πρόσημο του «κοντινού τουριστικού προρισμού», αναμετριέται με το απαλό θαλασσινό της περίγραμμα, με τις λιτές ορεινές γραμμές της. Με τις ώχρες και τα πηχτά γαλανά, τα χοντροκόκκινα, τα ρόδινα και τα αχνοπράσινα ενός απέριττου αλλά εξαίσια αρμονικού τοπίου, όπου σύγχρονοι εικαστικοί καλλιτέχνες επιλέγουν εκ νέου να εγκαταστήσουν τα εργαστήρια και τη θερινή κατοικία τους. Το βλέμμα τους εξακολουθεί να βρίσκει τόπο να ταξιδεύει, να διεισδύει στις φωτεινές εστίες του τόπου κι ο χρωστήρας τους, να θωπεύει τον καμβά. Προσεγγίζοντας έτσι τον άλλο τόπο, αυτόν όπου ο Νίκος Νικολάου επέλεξε να εργαστεί και να κατοικήσει γιατί ξαναβρήκε σ’ αυτόν το «αττικό φως» που εξέλειψε από την Αττική. Τον τόπο που ο Γιάννης Παππάς από τύχη αγαθή επισκέφθηκε «για να κατοικήσει στη συνέχεια ένα από τα ωραιότερα σημεία του που αγάπησε με το πρώτο βλέμμα» -στην Περιβόλα: «Αυτό είναι, αυτό πρέπει…», σημειώνει ο ίδιος στα «Τετράδια της Αίγινας…».

Τα περισσότερα από τα έργα αυτά, χρησιμοποιούν λιτά μέσα. Αυτή ωστόσο η οικονομία, είναι εκείνη ακριβώς που επιβάλλει η ίδια η φυσιογνωμία του νησιού, η δίχως εξάρσεις κατακτημένη του ελληνικότητα που γοήτευσε άλλοτε τους οδοιπόρους της γενιάς του ’30: πολλοί από τους δημιουργούς ετούτους, βρέθηκαν τυχαία ή από σύσταση οικείου τους καλλιτέχνη που προηγήθηκε εκεί και επέλεξαν να μείνουν, ίσως γιατί σε λίγους ελληνικούς τόπους υπάρχει ετούτη η συνταρακτική διαφάνεια, η ελάχιστη διάθλαση του φωτός και η έλλειψη chiaroscuro που καθιστά σημαίνον το βάρος των ελάχιστων αποτυπώσεων, του μικρότερου περιγράμματος.

Επιστρέφοντας στο τοπίο αυτό που μας ανέθρεψε, όσοι το αγαπήσαμε, εξακολουθούμε να ονειρευόμαστε τις μικρές αποθεώσεις της ύλης του: εφήμερα ευρήματα στα κανατάδικα του Μεσαγρού με την υγρή πασπάρα, απρόσμενες εκρήξεις χρωμάτων, διασταυρώσεις ιστίων στο λιμάνι, οξυκόρυφες λάμψεις στην ψαραγορά με τα ασημώματα στους μαρμάρινους πάγκους, συκιές και τείχη από δεντρολίβανα στις παλιές βεγγέρες του Νικολάου, αδελφικού φίλου και συνοδοιπόρου του Μόραλη. Στο σπίτι του Νίκου και της Αγγέλας που ήταν «το ανοιχτό σπίτι όλες τις ώρες», με το «μεγάλο τραπέζι, αρχαία εστία, πάντα γεμάτο να δεχτεί τον ξένο και το φίλο». Θροΐζοντες ίσκιοι στις φυστικιές, απαράλλαχτες με εκείνες του Βουρλούμη, τα «μικρά ζωγραφικά ποιήματα που», κατά το Γιάννη Παππά, «όπως τα ποιήματα του λόγου, γεννούν αντηχήσεις στη ευαισθησία, ανακαλούν εικόνες και ψυχικές διαθέσεις…».

Ίρις Κρητικού
Αρχαιολόγος- Ιστορικός της Τέχνης
Επιμελήτρια της έκθεσης