Αρχαία Μνημεία της Αίγινας
Αρχαιολογικοί χώροι
Η Αίγινα κατά τον 17ο-16ο αιώνα π.Χ. κατέχει σημαντικό ρόλο στο εμπόριο. Από αυτήν την περίοδο αναπτύσσεται στην περιοχή της Κολώνας ,δίπλα στο λιμάνι της Αίγινας κοινότητα της νεολιθικής εποχής που αποτελεί ισχυρό κέντρο για την ευρύτερη περιοχή.
Πρέπει να σημειωθεί ότι για την μελέτη της Αρχαίας Αίγινας οι πηγές μας ( έρευνα των σωζόμενων έργων και των γραπτών πηγών είναι αρκετά ελλιπείς διότι το νησί δοκιμάστηκε από φοβερές καταστροφές ανά τους αιώνες και όλα αυτά τα στοιχεία που έχουμε σήμερα είναι αποσπασματικά και ελλιπή. Αρχαίοι συγγραφείς που έγραψαν κάποια θέματα για την Αίγινα και που μας βοηθούν με τα γραφόμενά τους είναι ο Ηρόδοτος, ο Στράβων, ο Παυσανίας, ο Λουκιανός, ο Ξενοφών, ο Ισοκράτης, ο Πίνδαρος.
Οι πιο γνωστοί αρχαιολογικοί χώροι είναι στην ουσία τρεις : Ο λόφος της Κολώνας με το ναό του Απόλλωνα, ο ναός της Αφαίας, ο βωμός του Ελλανίου Δία, στο Όρος
Ο ΛΟΦΟΣ ΤΗΣ ΚΟΛΟΝΑΣ
Από ανασκαφές (1903) αποδείχτηκε ότι ο Λόφος της Κολώνας ήταν ακρόπολη των προϊστορικών χρόνων (3000 π,χ, Υστερονεολιθική εποχή 4000 π.χ.) και αργότερα επεκτάθηκε στη σημερινή της θέση και η Κολόνα έμεινε ως ακρόπολη και ως τόπος ιερός. Σώζονται στην περιοχή της Κολόνας λείψανα από την πρώιμη εποχή του χαλκού 3000 π.χ. ,οικοδομικά σύνολα, και κεραμικά . 1
Στη νοτιοδυτική πλαγιά του λόφου, εμφανίστηκε πρωτοελλαδικός οικισμός (2,500-2.000 π.χ.) ,ενώ στα βορειοανατολικά του νησιού ,οχυρωμένος σε μήκος 26 χιλ. ο μεσοελλαδικός οικισμός. Επίσης βρέθηκαν λείψανα κτισμάτων της μυκηναϊκής εποχής. 2
Το ακρωτήριο της Κολόνας περικλειόταν από ψηλά τείχη διαφόρων περιόδων, αποτελούσε πόλη πολυπληθής, πάνω ακριβώς από το εμπορικό λιμάνι όπου αναπτυσσόταν το εμπόριο και το πολεμικό λιμάνι ‘κρυπτός λιμένας’ όπου κρύβονταν τα πολεμικά πλοία. Το τείχος της πόλης κατέληγε στα ακρομώλια και των δύο μώλων όπου υπήρχαν πύργοι φρουρούμενοι. Στην πόλη αυτή μέσα στα τείχη έχουν διασωθεί δείγματα αρχιτεκτονικής, κεραμικά και μικρά πήλινα ειδώλια ,ναοί, τάφοι, στάδια, πύργοι πάνω στα τείχη και τμήματα τειχών .3Όλα αυτά βρέθηκαν σε διάφορα εδαφικά βάθη, που σηματοδοτούν και την κάθε εποχή . Γύρω από το τείχος υπήρχε μεγάλη τάφρος και κατά διαστήματα πάνω στα τείχη πύργοι και φρουρές.
Τον 10ο αιώνα καταστράφηκε η πόλη όπως και μεγάλο μέρος του νησιού από Σαρακηνούς πειρατές και οι κάτοικοι αναζητούν καταφύγιο στο εσωτερικό του νησιού και ιδρύουν την Παλιαχώρα,
· Μέσα στην πόλη της Κολώνας αξίζει να αναφέρουμε τα ποιο κάτω σημαντικά μνημεία : Ο ναός του Απόλλωνα στην Κολονα και ίσως και του Ποσειδώνα ,οι ναοί της Θεσμοφόρου Δήμητρας, της Άρτεμις, του Διονύσου και της Εκάτης, τα κτίρια Αιάκειο, Βουλευτήριο, Αττάλειο, το Θέατρο, το Στάδιο, αρκετοί τάφοι ,ο Τάφος του Φώκου, οχυρωματικά έργα (τείχη, λιμάνια, οι μώλοι, τα υδραγωγεία κ.λ.π. )
Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ ΣΤΗΝ ΚΟΛΩΝΑ
Στην κορυφή της Κολόνας βρέθηκαν μετά από ανασκαφές θελέμια του ναού του Απόλλωνα ( 520-500 π.χ.) δωρικού, περίπτερου, με δώδεκα κολώνες στις μακρές πλευρές και έξι κολώνες αντίστοιχα στις στενές πλευρές. Σήμερα διασώζεται όρθια μία δωρική κολώνα ύψους 8 μ. που ανήκει στον οποσθόδομο του ναού 4. Το 1975 στο λόφο υπήρχαν όπως αναφέρει ο Chandler δύο όρθιες κολώνες εκ των οποίων η μια είχε και το κιονόκρανο και το επιστήλιό . 5
Τα αετώματα του ναού ήταν κατασκευασμένα από Πάριο μάρμαρο και απεικόνιζαν αμαζονομαχίες. Ο ναός ήταν κτισμένος πάνω σε άλλους ναούς παλαιότερους και σύμφωνα με τον Βέλτερ μπορεί να ανήκει και στον Ποσειδώνα. Ο Απόλλωνας ονομαζόταν και Δελφίνιος και τόσο τον τιμούσαν οι Αιγινήτες, ώστε αντικατέστησαν το παλιό τους νόμισμα τη χελώνα με το δελφίνι.
ΝΑΟΣ ΘΕΣΜΟΦΟΡΟΥ ΔΗΜΗΤΡΑΣ-ΑΡΤΕΜΙΣ-ΔΙΟΝΥΣΟΥ-ΕΚΑΤΗΣ ΑΙΑΚΕΙΟ- ΒΟΥΛΕΥΤΗΡΙΟ- ΑΤΤΑΛΕΙΟ -ΘΕΑΤΡΟ -ΣΤΑΔΙΟ -ΤΑΦΟΣ ΤΟΥ ΦΩΚΟΥ
ΝΑΟΣ ΘΕΣΜΟΦΟΡΟΥ ΔΗΜΗΤΡΑ : Ο μόνος που μνημονεύει το ναό της Θσμοφόρου Δήμητρας ως προστάτιδας της γεωργίας και του γάμου, είναι ο Ηρόδοτος αλλά δεν έχουν προσδιοριστεί στο λόφο της Κολώνας ποια ήταν η ακριβή της θέση.6
ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΕΚΑΤΗΣ : Υπήρχε ναός λατρείας της θεάς Εκάτης μέσα στην πόλη της Αίγινας που δεν έχει προσδιοριστεί η θέση του .Ο Παυσανίας αναφέρει ότι η θέα ήταν πολιούχος της Αίγινας και μέσα σε αυτό το ναό υπήρχε μονόμορφο ξόανο αυτής .7
ΝΑΟΣ ΑΡΤΕΜΙΣ ΑΠΟΛΛΩΝΑ ΔΙOΝΥΣΟΥ ΠΟΣΕΙΔΩΝΑ : Οι ναοί του Απόλλωνα της Άρτεμις και του Διονύσου ήταν κοντά σύμφωνα με περιγραφές του Παυσανία. Οι ναοί της Άρτεμις και του Διονύσου βρίσκονται δυτικά από το ναό του Απόλλωνα. Μετά την ανακάλυψη επιγραφής στο Εκκλησάκι του Ταξιάρχη Μιχαήλ στην ακτή του Μαραθώνα η οποία έγραφε : «ΟΡΟΣ ΤΕΜΕΝΟΣ ΑΠΟΛΛΩΝΟΣ ΚΑΙ ΠΕΟΣΕΙΔΩΝΟΣ» υποτέθηκε μήπως ο ναός του Ποσειδώνα υπάρχει, μακριά από το λόφο της Κολώνας μεταξύ Αίγινας και Πέρδικας. Ανασκαφές και έρευνες εντόπισαν όλους τους ναούς εκτός από του Ποσειδώνα, ο οποίος δεν έχει εντοπιστεί.8
ΑΙΑΚΕΙΟ 9 : Κατά τον Παυσανία το κτίσμα αυτό αποτελούσε τον τάφο του Αιακού .Βρισκόταν σε περίοπτη θέση στην πόλη. Υπήρχε βωμός που περιβαλλόταν από περίβολο με λευκές πέτρες και εκεί φύτρωναν αιωνόβιες ελιές Στην είσοδο του περιβόλου ήταν αναρτημένες εικόνες των πρέσβεων των ελληνικών πόλεων που είχαν έρθει να παρακαλέσουν τον Αιακό να προσευχηθεί στον Δία για να βρέξει. Αυτές οι εικόνες βρέθηκαν στις ανασκαφές και ήταν χαραγμένες πάνω σε μαρμάρινες πλάκες. Ο Βέλτερ τοποθετεί το Αιάκειο κάτω από τη νοτιοδυτική γωνία απέναντι από το ναό του Απόλλωνα στο λόφο της Κολώνας.
ΒΟΥΛΕΥΤΗΡΙΟ: Κατά τον Βέλτερ το βουλευτήριο τοποθετείται λίγο ποιο βόρειο από το Αιάκειο. Ήταν διοικητικό κτίριο που συγκέντρωνε όλες τις θρησκευτικές λειτουργίες της πόλης. Σήμερα υπάρχουν μερικά αρχαία λείψανα που αποδίδονται σε αυτό. 10
ΑΤΤΑΛΕΙΟ : Στα δυτικά της Ακρόπολης της Κολόνας διακρίνονται λείψανα τετράγωνου τεμένους που αποδίδονται στον Άτταλο Β΄.11
ΤΑΦΟΣ ΤΟΥ ΦΩΚΟΥ : Στα δυτικά του ναού του Απόλλωνα και κοντά στο Αιάκειο κατά τον Παυσανία ,υπήρχε τύμβος ,τον οποίο είχε κτίσει ο Τελαμώνας μεταμελημένος για τον φόνο και για να τιμήσει τον αδελφό του Φώκο. Σήμερα δεν υπάρχουν σαφή λείψανα που να αποδίδονται σε αυτόν το τάφο. Πολλοί υποστηρίζουν μάλιστα ότι αυτός βρίσκεται στη θέση ‘Βουνάκι’ περιοχή βορειοδυτικά από τον φάρο στα Πλακάκια. 12
ΘΕΑΤΡΟ ΚΑΙ ΣΤΑΔΙΟ : Από τα δύο αυτά μνημεία κανένα ίχνος δεν διασώθηκε. Το αρχαίο θέατρο ήταν κτισμένο στη νοτιοανατολική γωνία του Λόφου της Κολόνας ,σε κοίλωνα και ο Παυσανίας αναφέρει ότι ήταν εφάμιλλο σε μέγεθος και τεχνοτροπία με αυτό της Επιδαύρου. Πίσω από το θέατρο ήταν το Στάδιο .Πιστεύεται ότι τα έργα αυτά κτίστηκαν τον κλασσικά χρόνια. Λέγεται ότι πάνω από το αρχαίο θέατρο ο Ι. Καποδίστριας είχε κτίσει το λοιμοκαθαρτήριο, το οποίο σήμερα και αυτό δεν σώζεται. 13
ΑΡΧΑΙΑ ΛΙΜΑΝΙΑ
Η προϊστορική πόλη της Αίγινας ήταν χτισμένη στο λόφο της Κολόνας και μετά επεκτάθηκε στη σημερινή πόλη. Γύρω από το λόφο της Κολόνας σχηματίζονται μικροί ανοικτοί όρμοι στους οποίους κατασκευάστηκαν κατά την αρχαιότητα συγκρότημα λιμανιών για τις μεγάλες ανάγκες της Αίγινας ως μεγάλη ναυτική δύναμη γύρω στο 8ο αιώνα π.χ.
Το συγκρότημα αυτό των λιμανιών ήταν από τα σημαντικότερα τεχνικά έργα της εποχής και άρχιζε από το ακρωτήριο των Αγ. Αποστόλων, στα Πλακάκια ΒΔ στην πόλη και κατέληγε στον όρμο του Μαραθώνα, με σειρές από χτιστούς μόλους και κυματοθραύστες. Το κεντρικό μέρος του συγκροτήματος αυτού επικεντρωνόταν σε δύο μεγάλα λιμάνια και ένα μικρότερο εξωτερικό στους όρμους που σχηματίζονταν γύρω από το λόφο της Κολόνας. Αυτά τα λιμάνια διακρίνονταν :
· Εμπορικό λιμάνι
· Πολεμικό λιμάνι ή ‘Καραντίνα’ ή ‘Κρυπτός λιμήν
Και τα δύο λιμάνια ήταν κλεισμένα και προφυλαγμένα με τείχη(ίχνη τους σώζονται και σήμερα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας) ανάμεσα στα οποία υπήρχαν δυο στενά περάσματα-είσοδοι που σηματοδοτούνταν από πύργους οι οποίοι έκλειναν με αλυσίδες(κλειστά λιμάνια) Την είσοδο του εμπορικού λιμανιού (που ταυτίζεται περίπου με το σημερινό λιμάνι) προφύλασσαν τείχη και δύο πύργοι. Πάνω στα θεμέλια του δεξιού πύργου κτίστηκε το ξωκλήσι του Αγ. Νικολάου του Θαλασσινού και στα θεμέλια του αριστερού πύργου(στη σημερινή θέση ‘Και’) κτίστηκε βενετσιάνικος πύργος το ‘Μπόυρτζι’ (1963 μ.Χ.) με διαταγή του δόγη Φραγκίσκου Μοροζίνι. 15
Κοντά στο Εμπορικό λιμάνι βρισκόταν ο ναός της Αφροδίτης και κοντά στο πολεμικό λιμάνι το αρχαίο θέατρο, το στάδιο και οι ναοί Απόλλωνος Αρτέμιδος και Διονύσου
· Το Εξωτερικό λιμάνι βρισκόταν στο βόρειο μέρος του λόφου κάτω από το σημερινό ξενοδοχείο ‘Ναυσικά’. Το προφύλασσε από το βοριά κυματοθραύστης, του οποίου ίχνη διακρίνονται κάτω από τη θάλασσα μέχρι και σήμερα.
Εκτός από τα τείχη που προφύλασσαν την πόλη και τα λιμάνια της Αρχαία Αίγινας από τη θάλασσα χερσαίο τείχος προστάτευε περικλείονταν το λόφο της Κολώνας και από ξηρά .Άρχιζε από το αγκυροβόλι στο εξωτερικό λιμάνι και κατέληγε πάνω στο μόλο του Και. Έτσι όλη η πόλη ήταν οχυρωμένη και κλειστή. Το αρχαίο αυτό λιμάνι καταστράφηκε σε μεγάλο βαθμό στην εποχή μας από τις προβλήτες του νέου λιμανιού και από τη χρησιμοποίηση των πετρωμάτων τους για κατασκευές άλλων κτιρίων στην Αίγινα και σε γειτονικά μέρη.
ΑΡΧΑΙΟ ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟ
Η Αίγινα πάντοτε είχε πρόβλημα νερού επειδή είχε περιορισμένες βροχοπτώσεις και πολύ συχνά μεγάλο πληθυσμό. Όσον αφορά για την αρχαιότητα, υδρευόταν από υπόγειες στέρνες συγκέντρωσης του νερού, φυσικές πηγές, συλλέκτες νερού, πηγάδια18 αλλά και από ένα άρτιο από τεχνικής απόψεως αρχαίο υδραγωγείο.
Από το αρχαίο υδραγωγείο υδρευόταν η πόλη της Αίγινας. Πιθανολογείται ότι κατασκευάστηκε το 528 ή 520 π.χ. και αποτελείται από σήραγγα μήκους 5.500 μ. Η αφετηρία του ήταν από την περιοχή του Κοντού νότια του χειμάρρου Μαρινά, μάζευε τα νερά της βροχής από τα γύρω βουνά και τα συγκέντρωνε με πλατιούς αγωγούς στη δεξαμενή του Μεριστού που ήταν η κεντρική δεξαμενή του αρχαίου υδραγωγείου και από εκεί τα διοχέτευε προς την Κολώνα και την πόλη. 19 Ολόκληρο τα νησί ήταν σπαρμένο από υπόγειες στοές, που συγκέντρωναν τα νερά από όλα τα σημεία και τα οδηγούσαν στην κεντρική δεξαμενή Κάθε στοά είχε ύψος ίσο με το ανάστημα του ανθρώπου και φεγγίτες ,που οδηγούσαν πάνω στο έδαφος και χρησίμευαν για να μπαίνουν οι τεχνίτες και να κάνουν συντήρηση στο δίκτυο Το δάπεδο και οι τοίχοι ήταν χτισμένοι με τούβλο και στην οροφή και το δάπεδο υπήρχαν πλάκες .
Στην περιοχή του Γεωργικού Συνεταιρισμού δε, ανακαλύφθηκε έργο ύδρευσης μεγάλης αρχαιολογικής σημασίας, με πολλούς θαλάμους και πηγάδια. Στη θέση ‘Φαράκλα’ επισημάναμε τα ίχνη και δεύτερου υδραγωγείου, κατασκευασμένο τα χρόνια της κλασσικής αρχαιότητας. συνολικού μήκους 2.500 μ.20
Στα θεμέλια του αρχαίου ναού της Κολώνας βρέθηκε μεγάλη δεξαμενή νερού, που διοχέτευαν το νερό του αρχαίου υδραγωγείου προς την πόλη. 21
ΑΡΧΑΙΟΙ ΤΑΦΟΙ ή ‘Θρακιές
Το πλήθος και η ποικιλία των αρχαίων τάφων στην Αίγινα εντυπωσιάζει φανερώνοντας το μέγεθος του πληθυσμού και τον πλούτο της Αρχαίας Αίγινας, Αρχαίοι τάφοι λαξευτοί από διάφορες εποχές, βρέθηκαν στο λόφο της Κολώνας, στην περιοχή του Ορφανοτροφείου και σε διάφορα άλλα σημεία της πόλης, όπως το Λιβάδι, η Όμορφη Εκκλησιά, ο Μεριστός, γύρω από τους αγωγούς του αρχαίου υδραγωγείου και στην οδό Αφαίας προς τον Ασώματο. Πολλοί τάφοι ήταν ιδιαίτερα πολυτελείς. Ήταν στρωμένοι με μωσαικά, είχαν στους τοίχους ζωγραφιές και έφεραν επιγραφές.
Στα χρόνια τη Επανάστασης ανοίχτηκαν πολλοί από αυτούς τους τάφους για να εγκατασταθούν μέσα πρόσφυγες ,να πουλήθηκαν τα κτερίσματα σε ξένους περιηγητές ή και να χρησιμοποιηθεί το οικοδομικό υλικό.
ΑΡΧΑΙΑ ΤΕΙΧΗ
Στο λόφο της Κολώνας φαίνονται τείχη προϊστορικών πόλεων όπως και τμήμα τείχους της ελληνιστικής εποχής. Τα τείχη της αρχαίας πόλης της Αίγινας καταστράφηκαν με την ήττα των Αιγινητών από τους Αθηναίους και ξαναχτίστηκαν μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο. Τα τείχη αυτά είχαν δέκα πόδια πάχος και προστατεύονταν με πύργους σε άνισα σημεία. Άρχιζαν από τον κυματοθραύστη ,που κάλυπτε τον ανοικτό όρμο ΒΔ στην Κολώνα περνούσε δίπλα στον πύργο του Ράλλη, πίσω από το ξενοδοχείο Δανάη και Ναυσικά και τα σπίτια Περσάκη και Πετρίτη, κάλυπταν την μεγάλη δεξαμενή στον Μεριστό και κατέληγαν στον μόλο του Και οπου συνδέονταν με τα τείχη των λιμανιών .Έκλειναν έτσι την πόλη τείχη και από στεριά και από θάλασσα.
· Στα μνημεία που βρίσκονται έξω από την πόλη αξίζει να αναφέρουμε τα ποιο κάτω σημαντικά μνημεία: το ναό και το Ιερό της Αφαίας κοντά στην Αγ. Μαρίνα, ο βωμός του Ελλάνιου-Πανελλήνιου Δία στην κορυφή του Όρους, το ιερό του Ηρακλή στα βόρεια του νησιού, το ιερό της Αθηνάς ,η αρχαία Τριπυργία , οι διάσπαρτοι τάφοι.
O ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΑΦΑΙΑΣ
Αργότερα επάνω από την Αγία Μαρίνα κατασκευάζεται ο ναός της Αφαίας. Η θεά Αφαία(άφαντη) λατρευόταν μόνο στην Αίγινα και η λατρεία αυτής είχε αρχίσει από τα προϊστορικά χρόνια .Αποτέλεσε δε σημαντικό συμβολικό κέντρο του ελληνικού τόπου .
Ένα ανεπανάληπτο έργο της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής, από πλευράς τεχνικής, καλλιτεχνικής, γεωμετρικής, φυσικής. Υψώνεται περήφανα και δεσπόζει στην κορυφή μίας οροσειράς στην Αίγινα, από τον 8ο π.Χ. αιώνα. Ο ναός είναι κτισμένος σε ίση απόσταση από τον Παρθενώνα και το ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο με τους οποίους και σχηματίζει τρίγωνο (το ιερό τρίγωνο της αρχαιότητας).
Στην περιοχή που βρίσκεται ο ναός (σε ένα ύψωμα βορειοανατολικά του νησιού, σε απόσταση 15 χιλ. από την πρωτεύουσα της Αίγινας) δεν έχουν βρεθεί κτίσματα από παλαιότερες περιόδους. Τα παλαιότερα κτίσματα είναι του 8ου π.Χ. αιώνα. Το 510 π.Χ. μία μεγάλη πυρκαγιά κατέστρεψε τη στέγη του πρώτου δωρικού ναού σε τέτοιο βαθμό ώστε οι Αιγινήτες αποφάσισαν να τον γκρεμίσουν, διατηρώντας όμως την πύλη και τον μεγάλο βωμό, και να τον ξανακτίσουν ακόμα λαμπρότερο, διακοσμημένο με γλυπτά της «Αιγινήτικης » Σχολής. Ο νέος ναός πήρε την τελική του μορφή το 500 π.Χ., χωρίς κάποια περαιτέρω προσθήκη.
Αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά του ναού
Πρόκειται για τον τελευταίο δωρικό αρχαϊκό ναό. Περίπτερος, διπλός εν παραστάσει, αφιερωμένος στην Αθηνά Αφαία. Χρονολογείται περί το 500 π.Χ.. Ο ναός αυτός αποτελεί τομή για την αρχαία ελληνική αρχιτεκτονική, εφόσον εγκαταλείπονται οι επιμήκεις αναλογίες των αρχαϊκών ναών: αντί για πτερό με 6 κίονες στις στενές και 15 στις μακριές πλευρές του, οι αναλογίες του ναού της Αφαίας πλησιάζουν πολύ τις αναλογίες των κλασικών ναών, εγκαθιδρύοντας μια αρμονικότερη σχέση ανάμεσα στο μήκος και το πλάτος του ναού, με 6 κίονες στις στενές πλευρές (ορισμένους εξ αυτών μονόλιθους) και 12 κίονες στις μακρές πλευρές. Εξάλλου, οι δίτονες («διώροφες») κιονοστοιχίες, που διαιρούν στο ναό της Αφαίας το σηκό σε τρεις υποστάσεις, αποτελούν άλλο νεωτερικό στοιχείο και συναντώται και στον μεταγενέστερο ναό του Δία στην Ολυμπία, στον Παρθενώνα, κ.α.
Οι διαστάσεις του στυλοβάτη είναι 13,77 x 28,81. Υπάρχουν 2 κίονες στον πρόδομο και οπισθόδομο ανάμεσα σε παραστάδες και η στέγη στηρίζεται σε δύο δωρικές κιονοστοιχίες που έχουν πέντε κίονες η καθεμία και χωρίζουν τον ναό σε 3 κλίτη. Το υλικό κατασκευής των κιόνων, των τοίχων του σηκού, του επιστυλίου, των τριγλύφων είναι τοπικός πωρόλιθος. Το υλικό των αετωμάτων είναι παριανό μάρμαρο.
Και στα δύο αετώματα δεσπόζει η μορφή της Αθηνάς. Το μεν ανατολικό αέτωμα κοσμείται από αναπαράσταση της εκστρατεία του Ηρακλή κατά του Βασιλιά Λαομέδοντα, το δε δυτικό από αναπαράσταση της Τρωικής Εκστρατείας, με αρχηγό τον βασιλιά Αγαμέμνονα και τους Αιακίδες ήρωες, τον Αχιλλέα και τον Αίαντα. Τα γλυπτά των αετωμάτων που βρέθηκαν σε ανασκαφή το 1811 από τους Von Hallerstein και C.R. Cockerell δημοπρατήθηκαν στην Ιταλία και αγοράστηκαν τελικά από το Βαυαρό βασιλιά Λουδοβίκο Α΄, πατέρα του βασιλιά Όθωνα. Σήμερα εκτίθενται στη Γλυπτοθήκη του Μονάχου.
Μυθολογία
Πληροφορίες για την Αφαία, στην οποία ήταν αφιερωμένος ο ναός, μας δίνει ο Παυσανίας από κάποιες παραδόσεις της Κρήτης. Σύμφωνα με αυτές, από τον Δία και την Κάρμη γεννήθηκε η Βριτόμαρτις που αγαπούσε πολύ το κυνήγι και γι’ αυτό τη συμπαθούσε ιδιαίτερα η θεά Άρτεμις. Την ερωτεύτηκε όμως ο Μίνωας και για να γλιτώσει από αυτόν έπεσε στη θάλασσα και μπλέχτηκε στα δίχτυα κάποιων ψαράδων που την πήραν μαζί τους στο καράβι. Εκεί όμως την ερωτεύτηκε ένας από τούς ναύτες και έτσι η Βριτόμαρτις αναγκάστηκε και πάλι να πέσει στη θάλασσα για να γλιτώσει και κολυμπώντας βγήκε στο νησί από όπου περνούσε το καράβι αυτό, την Αίγινα. Η κοπέλα πήρε αμέσως το δρόμο προς το δάσος του νησιού και σιγά οι ναύτες από το πλοίο την έβλεπαν να χάνεται, με κάποια θεϊκή επέμβαση. Γι’ αυτό την ονόμασαν Αφαία (άφαντη- αφανέρωτη). Στην Κρήτη την ονόμαζαν επίσης Δίκτυννα.
Ο ΒΩΜΟΣ ΤΟΥ ΕΛΛΑΝΙΟΥ ΔΙΑ ΣΤΟ ΟΡΟΣ
ΕΛΛΑΝΙΟ ΟΡΟΣ
Στο κέντρο περίπου της νήσου Αίγινας υψώνεται το Ελλάνιο όρος, το πιο ψηλό βουνό της Αίγινας ( 532 μ. υψόμετρο) και συνδέεται με τη λατρεία του Ελλανίου ,του βροχοποιού Δία, στον οποίο προσευχήθηκε ο μυθικός πρώτος βασιλιάς της Αίγινας Αιακός ,για να λήξει η ανομβρία που έπληττε την Ελλάδα. Επίσης ονομάζεται ‘Ανάληψη’ από το ξωκλήσι της κορυφής .Πολλοί περιηγητές καθώς και ο Α. Μουστοξύδης (ο διευθυντής του πρώτου Αρχαιολογικού Μουσείου ) το ονομάζουν Προφήτης Ηλίας.
Μετά από πληροφορίες περιηγητών αλλά και από μελέτες και ανασκαφές που έγιναν από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο βγαίνει το συμπέρασμα ότι η περιοχή είχε ιδιαίτερη σπουδαιότητα και κατά την προϊστορική , ελληνιστική και βυζαντινή εποχή. Αυτό φανερώνεται από τα ποιο κάτω ευρήματα :
· Στην κορυφή του όρους στη θέση που είναι σήμερα το εκκλησάκι του προφήτη Ηλία υπήρχε ο αρχαιότερος ναός της Ευρώπης (τρείς γενεές πριν από τον πόλεμο της Τροίας) αφιερωμένος στη λατρεία του Ελλανίου Διός. Μεγάλες πέτρες λαξευμένες εντοιχισμένες στο εκκλησάκι είναι πιθανά τμήματα του ναού εκείνου. Επίσης στο εσωτερικό του ναού υπάρχουν τραχίτες (ηφαιστειογενή πετρώματα) που είναι αρχαίοι.
· Επίσης στην κορυφή του Όρους βρέθηκε μυκηναϊκός οικισμός και στο γειτονικό χωριό Λαζάρηδες μυκηναϊκοί τάφοι
· Στη δυτική πλευρά στη θέση Σφυρίχτρες βρέθηκαν απομεινάρια κτισμάτων της ελληνιστικής εποχής καθώς και ερείπια του βυζαντινού μοναστηριού του αγίου Νικολάου (σήμερα εκεί υπάρχει ο ναός των Ταξιαρχών κτισμένος τον 140 αιώνα)
Χαρακτηριστική είναι η αρχαία δοξασία( αναφέρεται από το Θεόφραστο) που είναι γνωστή μέχρι σήμερα -και συνδέεται με τον πρώτο μυθικό βασιλιά της Αίγινας Αιακό -και την δέηση που έκανε στο Ελλάνιο Δία να λήξει την ανομβρία που επικρατούσε τότε στην Ελλάδα –ότι άμα η κορυφή του Όρους σκεπαστεί με σύννεφα θα βρέξει. Η πορεία προς την ιερή αυτή κορυφή του Όρους γίνεται μέχρι και σήμερα από ένα δυσπρόσιτο ανηφορικό μονοπάτι.
Η περιοχή του όρους συμπεριλαμβάνεται ανάμεσα στις 500 ποιο ιστορικές και ιδιαίτεροι φυσικού κάλλους ελληνικές περιοχές, μεταξύ των 24 ποιο σημαντικών προορισμών στην Αττική ενώ προστατεύεται με νόμο του ελληνικού κράτους ( ΦΕΚ 527/1957,ΦΕΚ226/13-1-1998 226/13-1-1998 ,ΙΦΚ/ΦΕΚ 1039/1980) .
